(...)
| |
| |
Uo kodyfikacyje ¶lùnskij pisowñi
¦lùnsky alfabyt (32 grafy)
Aa Bb Cc Ææ Èè Dd Ee Fe Gg Hh Ii Jj Kk Ll Mm Nn
Ññ Oo Pp Rr Øø Ss ¦¶ Šš Tt Uu Ùù Ww Yy Zz ¬¼ Žž
Kodyfikacyjo fùnetyèno
Kodyfikacyjo jynzyka ¶lùnskigo mjanujymy fùnetyènùm, bo pøi jij uopracowywañu nojwjynkšy naæisk zostou nouožùny na maksymalno prostota zapisa, a tym samym možliwje nojwjyrñijšy zapis ¶lùnskych guosek tak jak ¶e je godo. Beztož twùrcy kodyfikacyji zdecydowañy uùgrañièyli ilo¶ dwu i tøigrafùw kere powšychñy wystympujùm w jynzyku ñymjeckym i polskym, coby jedno guoska možno bùuo zapisaæ jednym grafym. Zgodñy s pisowñùm zdecydowanej wjynkšo¶æi suowjañskych jynzykùw w alfabyæe uaæiñskym, w pisowñi ¶lùnskij zachowano 4 dwugrafy: ch, dz, d¼, dž. Pozostoue ¶lùnske guoski ñy majùnce uodpowjydñikùw grafowych w podstawowym 26-grafowym alfabyæe uaæiñskym, zapisywane sùm bez grafy špecyjolne æ, ñ, ¶, ¼ pochodzùnce s pisowñi polskij uoroz è, ù, ø, š, ž pisowñi morawskij. Pisowña ¶lùnsko uodpowjado wjync coukym (wyuùnèajùnc dwugrafy) mjyndzynarodowym, powšychñy stosowanym bez djalektolùgùw zapisym, kery je takym "fùnetyènym esperanto". By ñy pøeèyæ nojtrwalšyj tradycyji pi¶mjynñièyj na teryñy ¦lùnska postanowjùno guoska v zapisywaæ ale kej w, tak jak to je w pisowñi polskij i ñymjeckij. Pøi kodyfikacyji ¶lùnskij pisowñi pøijynto wjync idyntyène zasady jak pøi kodyfikacyji pisowñi uužyckij, s takùm rùžñicùm, aže alfabyt uužycki zawjero ješèe grafy ³, ó uoroz à, ì.
Nojwjynkšùm zaletùm kodyfikacyji fùnetyènyj je uoznaèañy zdecydowanyj wjynkšo¶æi ¶lùnskych guosek jednym grafym. Dwugrafym uoznaèo ¶e yno, kej we wšyjstkych suowjañskych pisowñach na ba¼e alfabytu uaæiñskigo, "bømjùnce h" (ch) uoroz guoski kerych zapis dwugrafowy je w uodèytañu dalyj bliski fùnetyènymu, jak dz, d¼, dž (èygo ñy id¼e ped¼eæ np. uo polskych dwugrafach cz, rz, sz). Tyž fest wažne je jydnoznaène zmjynkèañy spùuguosek, uoznaèane w kodyfikacyji kej æ, ñ, ¶, ¼ (w pisowñi polskij uoznaèane tyž dwùznakùma ci, ni, si, zi). S drùgij strùny uùñikñynto w ¶lùnskij kodyfikacyji pokusy uoznaèaño jydnym grafym dwùch guosek (inaèyj jak w pøipadku èeskigo grafa ì, kery uoznaèa dwje guoski j-e, a èasym zmjynkèo stojùnca pøed ñùm samùgoska). Pisowña ¶lùnsko je zatym prosta, ñyzwykle logièno i blisko zapisowi fùnetyènymu, co fest pomogo w èytañu i nauka ¶lùnskigo. Zwolynñiki inkšych rozwjùnzañ zaøucajùm èynsto kodyfikacyji fùnetyènyj, aže jij pisowña zawjero wjela grafùw špecyjolnych, stawjajùnc ymocjùnalny argùmynt, aže "uogùnki ñy sùm fajne". Zaøut tyn je ale uatwo uobaliæ rùwñy merytoryènym argùmyntym, twjerdzùncym aže "uogùnki sùm fajne". Podstawowym celym takigo, a ñy inkšygo kštoutu kodyfikacyji fùnetyènyj je zachowañy coukigo bogactwa jynzyka ¶lùnskigo s koždùm jij uodmjanùm gwarowùm.
Prace nad kodyfikacyjùm
Èamu jynzyk ¶lùnski ñy uostou wèe¶ñij skodyfikowany? Po wyga¶ñyñæu rodùw ¶lùnskych Pjastùw, ¦lùnskym zawdy øùñd¼ili pøibyše, reprezyntanty inkšej kultury jynzykowyj - èeskij, ñymjeckij abo polskij. Ñy byli uùñi zainteresowañi kodyfikacyjsùm i twoøyñym d¼eu w "jynzyku ludu". Tyž, aže jynzyk ¶lùnski mo wjela uodmjan gwarowych, co fest utrudño robota. Možnowuodože s koždyj grupy jynzykowyj woleli zapisywaæ ¶lùnske wyražyño w pisowñi swoigo jynzyka, stùnd mogymy znoj¶ pøikuady ¶lùnskich tekstùw w pisowñi èeskij, ñymjeckij èy polskij. Pjyrwšym alfabytym w kery zapisano ¶lùnske mjana je nojgibæyj alfabyt uaæiñski, a bùuo to w d¼ele s 845 roka kerym je "Geograf Bawarski" uopisujùncy uobšar ¦lùnska. Drùgym bùua guagolica, alfabyt zbližùny do cyrylicy, stwoøùny bez ¶wjyntych Cyryla i Metodygo do chrystjañizacyji Pañstwa Wjelgùmorawskigo, w uobšaøe kerygo ležou wtedy ¦lùnsk, a kera bùua w 863 roku. Guagolica do kupy s jij twùrcùma uostoua ale, skiž naæisku Ñymcùw, usùñynta s uobšaru zamješkanygo bez zachodñich Suowjanùw. Jij plac zajon do d¼i¶ioj alfabyt uaæiñski. Stùnd jynzyk ¶lùnski zapisywùny bùu tym alfabytym zgodñy s ryguuùma pisowñi jynzyka uaæiñskigo, ñymjeckigo, polskigo abo èeskigo.
Znane je wjela prùbùw kodyfikacyji pisowñi ¶lùnskij. Zazwyèej jejich autory ñy mjyli ambicyji šeršygo popularyzowaño jich zasadùw, a yno stosowoli je do swojyj twùrèo¶æi. Jednùm s nojlepij udanych kodyfikacyji je pisowño stosowano bez dyryktora katowickigo liceùm Feliksa Stauera s uokresu mjyndzywojynnygo. Wydou uùn dwa tùmy wjeršùw po ¶lùnsku w gwaøe sukowskij w keryj ¶e wychowou. Kodyfikacyjo ta bùua uoparto uo pisowña polsko, s zastosowañym zapisa fùnetyènygo do mjynkych guosek, dwugrafùw i jydnygo grafa uobcyj pisowñi polskij - ù. Inkšùm, pù¼ñijšùm, fest spopularyzowanùm gùwñy w internec-u, kodyfikacyjùm je praca zamješkouygo w Stanach Zjydnoèùnych Tad¼ika. Pisowña ¶lùnsko uopar uùn wyuùnèñy uo podstawowe grafy alfabytu uaæiñskigo, a suowjañske guoski zapisywane sùm bez ich kùmbinacyjo. Pozbawjyñy pisowñi grafùw špecyjolnych mo uuatwjaæ posùgiwañy ¶e ñùm bez uosoby s koždygo kraju za pùmocùm podstawowych dostympnych na klawjyøach grafùw. Kodyfikacyjo ta prawdopodobñy kej pjyrwša mjoua na celu stanowiæ propozycyjo do wšyjskich užytkowñikùw jynzyka ¶lùnskigo. Je uùna ale krytykowano za skùmplikowany zapis, za antypolùñismus, a nawet za prùba nygowaño, aže ¶lùnski je jynzykym suowjañskym. Ješèe inkša propozycyjo pøedstawjo urodzùny w Tychach, a zamješkouy w Ñymcach Gøegoø Wjeèorek. Uopjerajùnc ¶e na alfabyæe polskym, propùnuje uùn dodañy do ñygo dwùch grafuw: ô a ò. Grafy te majùm byæ wykoøistywane do uoznaèyño guosek rùžñy wymawjanych w pošèygùlnych gwarach. Autor propùnuje interesujùncy sposùb zapisu kery uùmožliwjo uodèytañy po swojymu jydnygo tekstu bez užytkowñikùw wjynkšo¶æi gwar ¶lùnskych. Ñystety, to co uokazuje ¶e èytelne w ramach jydnej gwary, staje ¶e ñyzrozùmjouym utrudñyñym u pozostouych, co w efykæe powoduje duže trudno¶æi w nauce uortùgrafi.
Kodyfikacyjo fùnetyèno powstoua na ba¼e wjelùmje¶ynènych dyskusyji na internecowym forùm dyskusyjnym stwoøùnym wa¶ñy w tym celu. Uoèestñiki rozmùw pøedstawjali nojrùžñijše propozycyje pisowñi ¶lùnskij, uod tych znùnych po zupeuñy nowe. Spjerali ¶e uo couke rozwjùnzaño, jak i uo pošèygùlne grafy alfabytu. Kožde s propùnowanych rozwjùnzañ mjouo zalety i wady, a uopiñii bùuo tela wjela rozmùwcùw. Za kùñyc prac nad kodyfikacyjùm uznoje ¶e decyzyja trùjki nojfestylñij zdeterminowanych dyskutantùw do prùmowaño bez ¶ebje, nojfestylñij uopracowanyj, trocha kùmprùmisowyj propozycyji, èyli kodyfikacyjo uo kštouæe pøedstawjanym w Punasymu.com. Postanowjùno ta pisowña kej nojfestylñij uodpowjydnjùm upowšychñaæ i nostympñy w praktyce zweryfikowaæ jij ewyntualne ñydoæùngñyñæa. Kodyfikacyjo ta pryndko zadùmowiua ¶e na wjelu zajtach internecowych i w e-mailach. Uokazouy ¶e w tyj pisowñi tyž pjyrwše teksty po ¶lùnsku drukym.
kodyfikacyjo
polsko
èesko
Stauera
Tad¼ika
Wjeèorka
FÙNETYÈNO
|
pøikuod
Mosz ³osiym zicherek wzióñ¶
Moš uošjym zicherek wžjùòšj
Mosz ³o¶ym zicherek w¼ùñ¶
Mosz uosiym zicherek wz'oon's'
Môsz òsiym zicherek wzióñ¶
Moš uo¶ym zicherek w¼ùñ¶
|
problymy
dwugrafy, ñyjednoznaène zmjynkèañy
ñyjednoznaène i trudne zmjynkèañy
dwugrafy
dwugrafy, ñyjednoznaène zmjynkèañy
dwugrafy, ñyjednoznaène zmjynkèañy
|
Uopracowou Adam Rygjou
|
Štart
Uo kodyfikacyje
